Architectuur in een tijd van alom tegenwoordige informatietechnologie 2

In deze tijd kunnen we overal zijn. Een klein scherm verbindt ons met een plek of mensen ergens anders. Soms weten we waar die plek is of waar die mensen zijn. We kunnen digitaal reizen over de wereld en ons verbinden met mensen die ook met het netwerk verbonden zijn. Het verandert ons begrip van ruimte en tijd. De techniek waarmee dit reizen, verblijven en verbinden plaatsvindt is onzichtbaar. We zien en voelen alleen het interface: het beeldscherm, het toetsenbord, de muis, de telefoon. Deze zien er perfect uit en worden steeds minimalistischer. Onwillekeurig vervangen ze een beetje de fysieke wereld en lijkt het vanzelfsprekend dat de fysieke wereld geacht wordt eenzelfde perfectie te hebben. Het is niet raar onbewust mens en machine op eenzelfde weegschaal te leggen.

Ondanks alle perfectie, moeten we ons blijven realiseren dat dit ogenschijnlijke perfectie is. Het is de perfectie van het beeld dat de aandacht trekt. Beeld is geen materie, het is licht. Letterlijk en figuurlijk. Een beeld weerkaatst licht. En een beeld is gewichtloos en vluchtig. Een beeld komt aan het oppervlak vanuit de diepte, maar verdwijnt even gemakkelijk. Net zo goed als het beeld die inhoud weergeeft, kan het enkel het oppervlak zijn. Dat maakt het moeilijk voor de mens om het beeld te duiden en te pakken. En tegelijk geeft dit oneindig veel speelplezier om deze dubbelzinnigheid te bespelen.

Blijft dat een beeld je maag niet vult, je niet beschermt tegen wind, regen en zon, je niet verwarmt en streelt en je niet zwanger maakt. Het slaat of verkracht je echter ook niet. Maar in deze tijd schuift het beeld steeds meer naar de fysieke werkelijkheid. Mensen verwachten steeds meer van een beeld of zo nodig scheppen ze zelf een beeld dat aan hun verwachtingen voldoet.

In deze omgekeerde beeldenstorm is het goed en noodzakelijk om het evenwicht op te zoeken met de fysieke wereld. Als het gaat om ons wonen is het nuttig en zinvol om onze verbinding met de natuur, deze originele fysieke wereld, voelbaar en kenbaar te maken. Wij mensen zijn biologisch bepaald. Wij ruiken, voelen, horen en zien. Wij zijn verbonden met het ritme van de zon en de seizoenen.

Gemaakt van sterrenstof zijn wij van vlees en bloed. Als we wonen dienen wij ons met deze afkomst te verhouden. We wonen niet meer in een machine. Hoe perfect onze machines ook kunnen zijn en hoeveel gemak en comfort ze ons ook kunnen bieden, het moet ondubbelzinnig duidelijk zijn dat het onze toegevoegde producten zijn. Ze vervangen ons niet en we kunnen er niet meer in wonen. Een woning moet ons in staat stellen ons te verhouden tot onze afkomst als dier èn tot onze technologie en digitale perfectie.

Moeten we dan terug naar de primitieve hut? Nee, zeker niet.

Moet het huis dan lekken en tochten? Nee, alstublieft niet!

Het is geen pleidooi om terug te gaan in de tijd. Er is alleen de toekomst. En in die toekomst holt de technologie vooruit en worden we omspoelt door alsmaar geavanceerdere producten, die steeds onzichtbaarder worden en steeds meer samen lijken te smelten met ons leven.

Gebouwen moeten zo veel mogelijk gebruik maken van die technologieën en kennis, maar het is een ernstige misvatting dat ze ook op die producten moeten lijken. We moeten niet in een machine leven, maar ons huis moet voelen als een vanzelfsprekende voortzetting van onze natuur. Van de natuur die wij zelf zijn en de natuur die ons omringt. Het bakent de oneindige natuur af en tegelijk verbindt het ons met die oneindigheid. Het huis geeft ruimte aan wat we moeten doen, onze handelingen, maar het biedt ook ruimte voor ons gevoel.

Met technologie maken we een huis behaaglijk en gezond en met ruimte maken we het comfortabel en veilig. Een huis is een thuis niet als de kachel brandt, maar als het past en het ons op onze plek zet. Met ruimten vol van natuur; vol van ruimte, ruimtelijkheid, zonlicht, schaduw, materialen, tastzin, buiten, het gekletter van regen, het ruizen van de wind door de bomen.

Tegenover de perfecte wereld van de technologie staat de imperfecte wereld van het leven van de mensen. Architectuur kan zoals literatuur, muziek en beeldende kunst het intermediair zijn tussen gemaakte perfectie en gegroeide imperfectie.

Wat je maakt en bedenkt kan perfect zijn, wat groeit is altijd imperfect. Tegelijk kan dat wat groeit subliem, briljant en geniaal zijn. Dat wat machinaal geproduceerd wordt zal dat nooit zijn. Zoals Le Corbusier zei: "Het nuttige is niet het mooie". De Nieuwe Zakelijkheid wisselde architectuur en kunst om voor bouwen en leven.

Er is de mens, het door de mens gemaakte ding en de natuur. In haar technologische ontwikkeling vervreemd de hedendaagse mens steeds meer van de natuur. De natuur blijft echter steeds haar oorsprong. Daarom moeten we ons extra inspannen om de natuur, onze oorsprong, te voelen. Architectuur  kan, zoals bijvoorbeeld ook muziek, beeldende kunst en poëzie, hierin bemiddelen. De kosmos toont zich via de door mensen gemaakte dingen aan ons. En toont ook dat wat we niet weten. Door de mens gemaakte dingen als verbinding met het gekende en het niet gekende. Architectuur kan en moet bemiddelen tussen de gekende wereld en de ongekende natuur. Architectuur als microkosmos kan ons verbinden met de echte kosmos. Het gaat hierbij nadrukkelijk niet om een abstracte, intellectuele of theoretische verbinding, maar om een fysieke, sensitieve verbinding. De regen die je hoort, de de wind die je voelt, de schaduw die verglijdt, het materiaal dat je voelt, de kleuren die stralen, het water dat voedt, het geluid dat weerkaatst wordt. Architectuur is een middel om met ruimte en materiaal op een ander manier tijd uit te drukken en te beleven.

De verglijdende schaal en continuüm van ruimte in plaats van de digitale absolute 1 en 0.

Toekomst en de stad

1.1 Deze zomer was ik in China. In 2002 was ik eerder in China dus ik kon enigszins vergelijken. De indrukken van de reis beginnen te landen en behalve dat ik een fantastische reis heb gemaakt en vele en bijzondere dingen heb gezien, beklijft het gevoel dat we rechts ingehaald worden. Ongetwijfeld ben ik beïnvloed door alle krantenartikelen en tv-reportages die ik de afgelopen jaren gelezen en gezien heb. Maar gedurende mijn reis bekroop mij een gevoel van urgentie. Het gevoel dat een deel van de wereld voortvarend een kant op gaat die niet geheel de onze is, maar wel een kant die onze toekomst gaat bepalen. 1.2 Wat is de les? We moeten vol voor de toekomst gaan. Niet dat het verleden er niet meer toe doet of moet worden weggegooid. Nee, daar kunnen we van leren en genieten. Maar de oude, traditionele identiteit marginaliseert. Historische steden en plekken worden zo massaal geconsumeerd door toeristen dat hun eigen waarde verdampt en hoofdzakelijk als middel om te verkopen wordt gebruikt. Het gaat niet alleen om grote plekken als de Grand Canyon, Amsterdam, Venetië of Parijs maar ook om kleine plekken als De Rijp of Kinderdijk. Wat is nog echt als klederdracht, natuurbehoud en monumentenzorg enkel nog de toerist, de bezoeker, het magazine of de tv-reportage dienen en niet meer de originele gebruiker? Niets ontziend rolt de moderne tijd voort tot in alle uithoeken van de wereld. De sturing daarop is gering en vooral door markteconomische motieven ingegeven. 1.3 Natuurlijk is het nu het enige dat telt. En natuurlijk is het nu voorgevormd door het verleden. Maar het nu is enkel te besturen met de toekomst. Wat we nu beleven ligt in de toekomst. Daarom moeten we ons nu vol richten op de toekomst. 1.4 Vol voor ICT en Big Data. Vol voor verdraagzaamheid. Vol voor uitstekend onderwijs. Vol voor water en eten voor iedereen. Vol voor de stad en mobiliteit voor iedereen. Vol voor schone, hernieuwbare energiebronnen. Vol voor schone lucht, leefbaarheid en kwaliteit. 1.5 LEEFBAARHEID Schiphol naar de Flevopolder en onder de aanvliegroutes geen huizen en bewoners maar hoge windmolens in grote geometrische formaties en lichtpatronen voor een spectaculaire begeleiding en zicht vanuit de vliegtuigen. Noord- en oost Holland is gelijk beter toegankelijk.  Hoge snelheidslijnen verbinden de belangrijkste woon- en werkgebieden binnen een uur vanuit midden Holland. Via Amsterdam Zuidoost naar de Zuidas, Den Haag, Rotterdam, Brussel en Parijs, via Utrecht naar Eindhoven, het Ruhrgebied en Maastricht, via Amersfoort naar Arnhem en Midden Duitsland, via de Noordoostpolder naar Friesland, Groningen en Noord-Duitsland. 1.6 MOBILITEIT: Geen vervuilend, dichtslibbend vervoer, maar openbaar vervoer betaalbaar en uitgebreid maken en zorgen dat het goedkoper is dan auto's (met 4 in de auto mag niet goedkoper zijn dan met 4 in de trein of bus). Verkeersdrukte en vervuiling worden daarmee beheersbaar en vervoer geen luxe maar een basisvoorziening. 1.7 ENERGIE Onder de aanvliegroutes zonneweides, windmolenparken en landbouw- en visserijgronden. Enkel hernieuwbare energie telt. De wet van behoud van energie; energie gaat nooit verloren, maar zorg ervoor dat de juiste energie er op het juiste moment is. 1.8 STAD: De wereld verstedelijkt. De geschiedenis leert dat de stad bijna altijd de plek is van grote innovatieve technische, culturele en economische ontwikkelingen. Athene, Florence, Singapore, Hong Kong als voorbeeld van stadsstaten die floreerden en floreren. Holland als stad? Laat de Zuidas bij Amsterdam maar volbouwen met wolkenkrabbers. Met de verplaatsing van Schiphol naar de Flevopolder kan geconcentreerde hoogbouw ook plaatsvinden in Almere of Amsterdam ZuidOost ontsloten met een snelle treinverbinding binnen 20 tot 30 minuten bereikbaar. Welke metropool heeft een park als de Hoge Veluwe of een weidegebied als het Ilperveld? In welke wereldstad zijn de zandstranden zo lang en breed? Holland heeft het allemaal te bieden. Mooie natuur, een wereldhaven, een efficiënt vliegveld. 1.9 ONDERWIJS: Het vrijgekomen Schiphol bied plaats aan innovatie en hoogstaand onderwijs. Vanuit Leiden, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht worden de krachten gebundeld. De snelle treinverbinding vanaf de nieuwe luchthaven kan makkelijk via Almere, Amsterdam ZuidOost en de Zuidas worden doorgezet naar de nieuwe onderwijs- en innovatiestad om onderzoekers en studenten uit de hele wereld er naar toe te brengen voor congressen en kennisuitwisseling. De oude steden worden zo ontlast en kunnen meer gericht zijn op wonen en toeristen. ICT en Big Data ontsluiten de wereld en wij leren onze kinderen hoe we hier toegang toe krijgen, ontdekken en verbinden. En wij helpen de wereld met onze enorme kennis over water hoe enerzijds de toenemende wateroverlast beheerst kan worden en hoe tekort aan water om gezet kan worden aan overvloed aan leven brengend en drinkbaar water.

21e eeuw

1.1 Deze zomer reisde ik met mijn gezin door China. Het was in vele opzichten een ontdekkingsreis. Van moderne eigentijdse architectuur heb ik onbedoeld veel gezien, omdat er ongelooflijk veel gebouwd wordt in China. Twaalf jaar geleden waren we ook in China en toen werd er ook best veel gebouwd, maar meer zoals bij ons voor 2008. Maar nu, snap je niet hoe se het voor elkaar krijgen, zoveel wordt of is er recent gebouwd. 1.2 Er was echter wel 1 gebouw dat ik bewust wilde bezoeken: het hoofdkantoor van de Chinese tv CCTV, ontworpen door het bureau van de Hollander Rem Koolhaas. Niet dat ik het gebouw per se wilde zien, maar toen ik in Beijing was wilde ik toch graag kijken hoe het gebouw in werkelijkheid is. 1.3 Het ligt aan de rand van het zakencentrum naast de 3e Ringweg. Er naar toe lopend tussen de hoge glimmende kantoorkolossen kwam het gebouw plots voor een deel in het zicht. En gelijk is het onmiskenbaar daar, zoals iemand met charisma een zaal binnen stapt. Het is een enorm gebouw, maar tegelijk is het meer leegte dan gebouw. Maar het eist ontegenzeglijk, vol overtuiging en als vanzelfsprekend zijn plek op tussen het 'geweld' van al die hogere kantoorkolossen en het viaduct van de brede Ringweg met de verkeershektiek. 1.4 Dit gebouw is van een andere orde. Waar alle hoge gebouwen er omheen gewoon kleine gebouwen zijn die uitvergroot zijn, is dit een monument met zijn eigen autonome vorm. Dit gebouw kun je niet vergroten of verkleinen, net zo als je de piramides in Egypte niet kunt vergroten of verkleinen. Of het Parthenon, of de Taj Mahal of de Eifeltoren. Dit is enig in zijn soort. En zoals Le Corbusier voor de nieuwe, onafhankelijke staat India in de 50'er jaren van de vorige eeuw in Chandigarh een nieuwe architectuur vond en een modern monument maakte, zo is dit de nieuwe vorm voor de metropool van de 21ste eeuw. 1.5 Dit is een gebouw van deze nieuwe eeuw en het is het eerste gebouw dat ik ken. In Nederland zou het gebouw niet passen, wij leven nog in de 20e eeuw en onze steden zijn voornamelijk 19e eeuws. Daar is niet veel mee mis, maar wij leven nog te veel in het verleden om dit mogelijk te maken. 1.6 Geschiedenis is mooi, maar ook vaak een ballast. China heeft natuurlijk nog een veel groter verleden dan Nederland, maar het land heeft de afgelopen 100 jaar een paar keer op een ongemeen radicale wijze gebroken met haar geschiedenis. Vaak met catastrofale gevolgen. Maar kennelijk heeft het hun in staat gesteld om met sommige zaken een nieuw begin te maken, zoals de metropool van deze tijd. Of ik die mooi of prettig vindt doet niet veel ter zake, het is er gewoon. En Koolhaas heeft daar een nieuwe vormentaal voor gemaakt, zo sterk en zo krachtig dat het een monument is. Hopelijk zien de Chinezen dit ook zo, want zo makkelijk als ze bouwen, zo makkelijk slopen ze ook. 1.7 En zoals dat is met dit soort zaken, is het niet met een foto vast te leggen. Van de gebouwen er omheen kun je een foto maken en de werkelijkheid die je bezoekt komt overeen met die van de foto. Maar dit gebouw is zijn eigen werkelijkheid, niet te vatten in een afbeelding. Gelukkig heb ik de moeite genomen er naar toe te gaan.